"Палеарктика қырандары: зерттеу және қорғау" III Халықаралық ғылыми-практикалық конференциясы

ҚАУЫРСЫНДЫ ЖЫРТҚЫШТАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ҚОРҒАУ. АРНАЙЫ ШЫҒАРЫЛЫМ 2. АННОТАЦИЯЛАР

НИЖЕГОРОД ОБЛЫСЫНДАҒЫ ЖЫЛАНШЫ ҚЫРАН ТУРАЛЫ АҒЫМДАҒЫ ДЕРЕКТЕР, РЕСЕЙ

Шуков П.М. (Ресей құстарды қорғау одағының Нижний Новгород бөлімі, «Дронт» экоорталығы)

Контакт:
Павел Шуков shukov.pm@gmail.com
Ұсынылатын дәйексөз: Шуков П.М. Нижегород облысындағы жыланшы қыран туралы ағымдағы деректер, ресей. – Пернатые хищники и их охрана. 2023. Спецвып. 2. С. 80–83. DOI: 10.19074/1814-8654-2023-2-80-83 URL: http://rrrcn.ru/ru/archives/34894

Мақалада Нижний Новгород облысындағы жыланшы қыранның (Circaetus gallicus) таралуын, санын және экологиясын зерттеудің ағымдағы нәтижелері берілген.

Аумақты зерттеу үшін жол талғамайтын көлікпен өтетін және батпақтар мен орман алқаптары шетіндегі жаяу жүргіншілер өткелдерімен біріктірілген автомаршруттар желісі жобаланды. Облыстың 30 ауданында бақылау жүргізілді. Қыратты төбелерден бинокль арқылы бақылағау кезінде жыланшы қырандар анықталды. Ұялар ересек құстарды бақылау нәтижелері және зерттелген аумақтардың спутниктік суреттерін талдау негізінде табылды. Құстар мен ұяларды фото және бейне түсіру айналы камера мен квадрокоптер көмегімен жүзеге асырылды.

2015–2023 жж. 49 ұя салатын жерлерде бақылау жүргізілді.

Түрлер үшін оңтайлы биотоптар әртүрлі батпақтардың, өртенген аумақтардың және ашық жерлер (n=19; 39%) және қарағайлы ормандармен байланысты жоғарғы батпақтар (n=16; 33%) қосындысы болды. Алайда жыланшы қыран Нижегород облысындағы жайылма шалғындарды да (n=7; 14%) және қатыр жатқан жерлерді де (n=5; 10%) қамтиды, бұл биотоптар қарағайлы ормандармен біріктірілген жағдайда. Көбінесе ұя салатын орындар сарқылған шымтезек шұңқырларында орналасады (n=2; 4%).

Түрдің экологиясының ерекшеліктеріне байланысты (аумақтың ауданының кеңдігі және қиын анықталатын ұялар) 2016 жылға дейін аймақта бірде-бір ұя табылмады. Бүгінгі таңда жыланшы қыранның сегіз жерде көбеюі сенімді түрде расталды. Қарағайда орналасқан 9 ұя табылды. Ұялардың орналасу архитектоникасының нұсқалары: ағаштың жалпақ ұшар басының үстіңгі күлтебасында (n=6), ағаштың орталық бөлігіндегі бүйірлік бұтақтарда (n=2), ағаштың жоғарғы жағындағы «жалмауыз кемпірдің сыпырғышында» (n=1). Көбею мерзімі 20 сәуірден (жұмыртқа салудың ең ерте күні) 10 тамызға дейін (балапан әлі ұяда) белгіленеді. Жыланшы қырандар әр маусым сайын жаңа ұяларды пайдаланады. Бір ұяда бір жұптың қайта көбеюі тек бір жағдайда ғана тіркелді және екі әрекет те сәтсіз аяқталды. Ұяға жемтік тасымалдаудың барлық жағдайларында қорек түрін сенімді анықтауда (n=24), улы сұр жыландар мен су жыландары байқалды. Аумақтарының шекарасында көршілес жұп құстардың өзара әрекеттесу жағ- дайлары бірнеше рет атап өтілді, сонымен қатар жыланшы қырандардың асарылармен (Buteo buteo) (n=6) және шаң қылдақ қыранмен (Aquila clanga) (n=1).

Аңшы құстарды ұзақ мерзімді бақылау нәтижелері бойынша жыланшы бүркіт мекенінің типтік пішіні оның фокусының бірінде орналасқан ұясы бар эллипс түрінде деген қорытындылар жасалды. Бұл жағдайда құстардың ұядан негізгі аңшылық аймағына дейінгі негізгі бағыты эллипстің үлкен осі бойымен өтеді. Жыланшы қырандар ұяға тікелей өте жақын жерде ауа-райының қолайсыз кезінде немесе сәтсіз көбею жағдайында, жыртқыш үшін қорекке ұзақ ұшулар сирек болған кезде аңшылық жасайды. Құстың аңшылық үшін ұясынан ең ұзақ ұшып өткен жолы 7,2 км. Көршілес екі ұяның арасындағы ең қысқа қашықтық 3,9 км.

Нижегород облысында жыланшы қыранның қазіргі саны 80–90 ұя салатын жұпқа бағаланады, бұл 2014 жылы Нижегород облысының Қызыл кітабында берілген санын бағалаудан шамамен 5 есе жоғары. Бұл өсім тіршілік ету ортасының өзгеруі нәтижесінде түрдің нақты динамикасына емес (кең көлемді өртенген ауматар мен қаптап өсіп кеткен тыңайған алқаптардың қалыптасуы), арнайы зерттеу жұмыстарын қолданумен байланысты.

Нижегород облысына іргелес айматар үшін жыланшы қырандардың саны бірнеше ретке төмен бағаланған деп болжауға болады.

Экологиясының ерекшеліктерін ескере отырып (стенофаг түр, 3–4-ші ретті тұтынушы, көбею әлеуеті төмен, жоғарғы өлшемді класс) бұл түр көбірек назар аударуды және жоғары қорғау мәртебесін сақтауды талап етеді.