"Палеарктика қырандары: зерттеу және қорғау" III Халықаралық ғылыми-практикалық конференциясы

КОНФЕРЕНЦИЯҒА ҚАТЫСУШЫЛАРҒА ҚҰТТЫҚТАУ СӨЗІ

Құрметті орнитолог – әріптестер
«Палеарктика қырандары: зерттеу және қорғау»
конференциясына қатысушылар!

Маған, қазіргі қазақстандық орнитологтардың аға буынының өкіліне, 29 елден келген 100-ден астам маманның осындай беделді жиналысын құттытауға және осы Халықаралық форумның Еуразияның орталығында орналасқан, құстардың бай фаунасы бар (мұнда Палеарктиканы мекендейтін 56 жыртқыш құстың 40 түрі, яғни 70% – дан астамы, оның ішінде бүркіттердің 14 түрінің 10-ы және сұңқарлардың 14 түрінің 9-ынан тұрады) және бұ- рыннан келе жатқан орнитологиялық дәстүрлері бар Қазақстанды өзінің өткізу орны ретінде таңдағанына ыстық ықыласымды білдіруге рұқсат етіңіздер. Сонымен қатар, қырандар – Қазақстанның байырғы тұрғындары мәдениетінің маңызды бөлігі, ал олардың ішіндегі ең мықтысы – бүркіт (Aquila chrysaetos) – ғасырлар бойы қазақтардың сүйікті аңшы құсы болған және қазіргі уақытта еліміздің мемлекеттік рәміздерінің бір бөлігі болып табылады. Дәл осылай қазақ даласынан дала қыраны да (Aquila nipalensis) бөлінбейді.

Қырандар мен сұңқарларды аспанның ақсүйектері деп бекер айтпаған – бұл адамдар әрқашан еркін ұшуға қызғанышпен қарайтын құстар тобының ең әдемі өкілдері. Жыртқыш құстардың анатомиялық құрылымы мен таксономиясы, олардың өмір салты сияқты, орнитолог ғалымдардың ізденімпаз көзқарасын әрдайым қызықтырды, оларды орнитология ғылымының классиктері-академиктер Михаил Александрович Мензбир пен Пётр Петрович Сушкинарнайы айналысқаны бекер емес, содан кейін ХХ ғасырдың ортасында – Георгий Петрович Дементьев пен Борис Карлович Штегман.

Алайда, ХХ ғасырдың аласапыран кезеңінде бұл аспан ақсүйектерінің жолы болмай – оларды аңшылық шаруашылығының зиянкестері деп санаған адамның тікелей қудалауы, содан кейін игерілмеген кеңістіктерді толық электрлендіру кезінде оларға электр беру желілері (ЭБЖ) түрінде қауіп төндірді, бұл бүркіттердің жаппай қырылуына әкелді (Қазақстанда – Орал даласынан Зайсан бассейніне дейін). Ірі өлекселермен қоректенушілер (ақбас құмай, құмай Gyps fulvus, G. himalayensis, тазқара Aegypius monachus, сақалтай Gypaetus barbatus, жұртшы Neophron percnopterus) қасқырларды жою үшін қорықтарда орналастырылған уланған жемдерді жеу арқылы бірнеше рет өлгендігі белгілі. Нәтижесінде жыртқыш құстардың саны апатты түрде азайды, Қызыл кітап жазылған кезде олардың едәуір бөлігі оның беттерінде болды. Қазақстанда бұл кітапта сұңқарлардың 44.5%-ы, қырандардың 80%-ы (10-нан 8 түрі) және барлық дерлік өлекселермен қоректенушілер (оның ішінде тек тазқара мен ақбас құмай – Қазақстанның Қызыл кітабына кірушілер) “тіркелген”.

Сондықтан біздің конференциямыздың бағдарламасында қазақстандықтарды ең алдымен қауіп төндіретін қыран түрлерінің қазіргі жағдайына арналған баяндамалар қызықтырады, мысалы: Алтай-Саян экорегионындағы дала қыраны (Елена Шнайдер); Қазақстанның оңтүстік-шығысындағы қарақұс 2022–2023 (Алёна Каптёнкина); Қазақстандағы дала қыран мәртебесі (Генриетта Пуликова); Египетте дала қыранын қыстауы 2016–2023 (Мохаммед Хабиб); Даурияда ұя салатын дала қыранының қоныс аударуы және қыстауы (Иван Зайцев); Қытайда ұсталған жерлерде бүркіт пен дала қыранының тірі қалуы (МаМинг); Қазақстандағы жыртқыш құстарды заңнамалық қорғау (Сергей Скляренко); Ресей мен Қазақстандағы “құстар мен ЭБЖ” проблемасының тарихы (Игорь Карякин) және басқалары.

Тәжірибе алмасу тұрғысынан басқа аймақтарда және басқа континенттерде қырандарды зерттеу және сақтау жұмыстарының қалай жүргізіліп жатқаны туралы баяндамалар қызықты.

Конференция қатысушыларына тілерім жемісті жұмыс, пікірталас барысында пайдалы пікір алмасу және ғылыми жаңалықтар, сондай–ақ таза ғылыми нәтижелерден басқа, бізге және құстарға қуаныш сыйлау үшін біздің сүйікті қырандарымызды сақтаудың тиімді әдістерін әзірлеу және тәжірибеге енгізу.

А.Ф. Ковшарь, “Палеарктика қырандары: зерттеу және қорғау”
конференциясының бағдарламалық комитетінің төрағасы,
б.ғ. д., проф.

---