"Палеарктика қырандары: зерттеу және қорғау" III Халықаралық ғылыми-практикалық конференциясы
ҚАУЫРСЫНДЫ ЖЫРТҚЫШТАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ҚОРҒАУ. АРНАЙЫ ШЫҒАРЫЛЫМ 2. АННОТАЦИЯЛАР
«БҰЙРАТАУ» МҰТП АУМАҒЫНДА ҚЫРАНДАРДЫҢ ҰЯ САЛУЫНЫҢ КЕЙБІР ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Сагалиев Н.А. («Биоалуантүрлілікті зерттеу және сақтау орталығы» ҚҚ, «Бұйратау» Мемлекеттік ұлттық табиғи паркі Республикалық мемлекеттік мекемесі, Астана, Қазақстан)
Контакт:
Нурум Сагалиев sagaliyevnurum76@gmail.com
Ұсынылатын дәйексөз: Сагалиев Н.А. «Бұйратау» МҰТП аумағында қырандардың ұя салуының кейбір ерекшеліктері.– Пернатые хищники и их охрана. 2023. Спецвып. 2: С. 157–159. DOI: 10.19074/1814-8654-2023-2-157-159 URL: http://rrrcn.ru/ru/archives/34932
«Бұйратау» мемлекеттік ұлттық табиғи паркі» республикалық мемлекеттік мекемесі (бұдан әрі – парк немесе «Бұйратау» МҰТП) 2011 жылғы 11 наурызда Ақмола облысы Ерейментау ауданы және Қарағанды облысы Осакаров ауданы аумағында құрылды.
Әдеби дереккөздерді талдау және өз бақылауларымыз негізінде «Бұйратау» МҰТП аумағында және онымен шектесетін аймақтарда жылдың әр мезгілінде 18 отрядтың 227-ге жуық құс түрі кездеседі деп болжауға болады, оның ішінде 19 түр – жыртқыш құстар (Минаков және т.б., 2019).
Парк құрылған сәттен бастап біз оның аумағында жыртқыш құстардың ұя салатын орындарын белгілей бастадық, ал 2022 жылдан бастап «Биоалуантүрлілікті зерттеу және сатау орталығымен» (BRCC) бірлесіп, бізге белгілі қырандар: бүркіт (Aquila chrysaetos), қарақұс (Aquila heliaca), дала қыраны (Aquila nipalensis) сияқты үш түрдің ұяларының популяциясына мониторинг жүргізіп жатырмыз. Нә- тижелер 1-кестеде берілген. Яғни, Бұйратау мемлекеттік ұлттық паркі мен оның қорғалатын аймағы аумағында қыран құстардың 31 ұясының, оның ішінде қарақұстың 14 ұясы, бүркіттің 8 ұясы және дала қыранының 9 ұясы бар екені белгілі. 2022–2023 жылдарда біз анықтаған қоныстанған (белгілі бір жылы ұя салу үшін пайдаланылатын) ұялар (ұя салатын жұптар) саны аздап өзгерді: қарақұс үшін 6-дан 7-ге дейін өсті, бүркіт үшін 1-ден 3-ке дейін, дала қыраны үшін ол өзгеріссіз қалды – 3 ұя салатын жұп.
Қырандардың ұяларына мониторинг жүргізу барысында, біздің ойымызша, бүркіт пен қарақұстың ұя салу мерзімінің әдеттен тыс екендігін куәландыратын кездесулер тіркелді.
Осылайша, 26.05.2023 біз биіктігі 6 м жартастың құламаларынан үш жұмыртқадан тұратын алтын бүркіт жұмыртқа басу орнын таптық. Ондағы жұмыртқалардың саны, бәлкім, бұл орынның қайталанбағанын көрсетеді. Бұл ретте, әдебиет деректері бойынша Солтүстік және Орталық Қазақстандағы бүркіт сәуір айының басында жұмыртқалай бастайды (Брагин, 1987). А.И. Маракшиннің деректері бойынша, 24 сәуірде Зеренді маңында бір жұмыртқасы бар бүркіттің ұясы табылған (Корелов, 1962). Осылайша, 26.05.2023 ж. табылған жұмытқалары бар бүркіттің ұясын кешіктірілген деп санауға болады. Бұл бүркіттердің кө- беюінің кешігуіне не себеп болуы мүмкін екені белгісіз.
Сол жылы 1 маусымда қайың ағашында орналасқан тағы бір бүркіттің ұясында жас қауырсынданған балапандар (жасы 30 күн) байқалды.
1 Кесте. 2022-2023 жылдардағы «Бұйратау» МҰТП және оның қорғалатын аймағы аумағындағы қыран құстарының үш түрінің ұяларының популяциясына жүргізілген мониторинг нәтижелері.
| Tүрі | Общее число
известных гнёзд |
2022 ж. | 2023 ж. | ||
| Қоныстанған үя саны | Қоныстанған үя саны | ||||
| Экз. | % | Экз. | % | ||
| Aquila heliaca | 14 | 6 | 42,9 | 7 | 50,0 |
| Aquila chrysaetos | 8 | 1 | 12,5 | 3 | 37,5 |
| Aquila nipalensis | 9 | 3 | 33,3 | 3 | 33,3 |
| Барлығы | 31 | 10 | 32,3 | 13 | 41,9 |
Үш жұмыртқамен бүркіт (Aquila chrysaetos) ұясы, 26.05.2023. Н. Сагалиевтың фотосы.