"Палеарктика қырандары: зерттеу және қорғау" III Халықаралық ғылыми-практикалық конференциясы
ҚАУЫРСЫНДЫ ЖЫРТҚЫШТАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ҚОРҒАУ. АРНАЙЫ ШЫҒАРЫЛЫМ 2. АННОТАЦИЯЛАР
АВСТРИЯДАҒЫ ИТЕЛГІНІ ҚОРҒАУ МЕН МӘРТЕБЕСІ
Хоэнеггер Дж.А. (Австрияның BirdLife, Вена, Австрия)
Доннербаум К.Э., Зинк Р. (Австрия орнитологиялық орталығы, Вена, Австрия)
Берг Х.-М. (Табиғи тарих мұражайы, Вена, Австрия)
Контакт:
Йоханнес Хоэнеггер johannes.hohenegger@birdlife.at
Карин Доннербаум karin.donnerbaum@vetmeduni.ac.at
Ричард Зинк richard.zink@vetmeduni.ac.at
Ханс-Мартин Берг hans-martin.berg@nhm-wien.ac.at
Ұсынылатын дәйексөз: Хоэнеггер Дж.А., Доннербаум К.Э., Зинк Р., Берг Х.-М. Австриядағы ителгіні қорғау мен мәртебесі. – Пернатые хищники и их охрана. 2023. Спецвып. 2. С. 443–446. DOI: 10.19074/1814- 8654-2023-2-443-446 URL: http://rrrcn.ru/ru/archives/35214
ТҚысқаша дәрісте Австриядағы 2011– 2022 жылдарға арналған ителгіні (Falco cherrug) сақтау бағдарламасы қорытындыланады. Түр өзінің жаһандық таралуының Батыс шегіне Австрияға жетеді. Осылайша, ол тек елдің шығысында өмір сүреді және табиғи түрде сирек кездесетін түр болып табылады, ол мұқият сақтауды қажет етеді. 1990 жылдардың аяғынан бастап ителгілер жоғары вольтты электр желілерінде қараусыз қалған қарға ұяларында ұялауға бейімділіктің артуын көрсеткендіктен, Австриялық орнитологиялық орталық (AOC, бұрын Vetmeduni) және Австриялық электр желілері (APG) бұл түрді 2007 жылдан бастап қолдап, белгілі ұя салатын диапазонда бірнеше электр желілерінде жасанды ұя салу орындарын қамтамасыз етті. 2011 жылдан бастап AOC және BirdLife Австрия ителгісін сақтаудың бірлескен ұлттық бағдарламасын жүзеге асыруда. Бұған барлық белгілі ұя салатын жерлерді жыл сайынғы тексеру, ителгі балапандарын сақиналау (2015 жылдан бері жүргізіліп келеді) және өлім себептері мен ықтимал қауіптерді бақылау кіреді. Зерттеу кезеңінде (2011–2022) бұл түр бір көбею әрекетінде ұя салатын жұптардың, сәтті көбейетін жұптардың және қауырсынды жас балапандардың санының айқын көбеюін байқады. Зерттелген барлық популяция параметрлеріндегі оң үрдісті ұялау жердің болуы, ұя салатын орынды таңдау және ауа-райының өзгеруі сияқты бірнеше факторлармен түсіндіруге болады. Жасанды ұя салатын орындар санының ұлғаюы қамтамасыз етілді: дегенмен сақтау бағдарламасы көбею платформаларды орнатудан басталды, 2014 жылдан бастап барлық қосымша орнатылған жасанды ұя салғыштар ұя салатын жәшіктер болып табылады. Содан бері біз осы қораптарда ұялайтын жұптар санының күрт өскенін байқадық, бұл популяцияның өсуіне, сондай-ақ сәтті көбейетін жұптардың үлесінің артуына ықпал етті.
Өсіп келе жатқан популяцияға қарамастан, түрдің көбею аймағы айтарлықтай өскен жоқ және әлі де Австрияның шығысындағы төмен Паннон аймағымен шектеледі. Аймақтағы басқа қалпына келетін жыртқыш түрлерден айырмашылығы (мысалы, Aquila heliaca қорым бүркіті, қызыл батпырауық Milvus milvus), ауқымның батысқа қарай кеңеюі байқалмады. Керісінше, бұрыннан белгілі ауқымдағы жұп концентрациясының өсуі популяцияның өсуіне әкелді. Бір қызығы, Альпі мен Богемия массивінің шетіндегі ең Батыс тарихи ұя салатын орындар ондаған жылдар бойы қараусыз қалды.
Саяси шекараларға қарамастан, Паннон бассейнінде ителгінің біртұтас популяциясы бар және құстар әр түрлі елдер арасында үнемі қозғалады. Бұл ауқымның австриялық бөлігіне де қатысты: австриялық сақиналы құстарды табу жағдайларының көпшілігі шетелде жасалған және Словакиядан, Венгриядан немесе Сербиядан құстардың алмасуын дәлелдейді. Австриялық сақиналы құстардың басқа қызықты олжаларына Алжирде және Польшада табылғандар жатады.
Қазіргі уақытта біз Австрияда популяция деңгейінде ителгіге төнетін қауіптер туралы білмейміз. Дегенмен, біздің нәтижелеріміз осы түрді сақтау үшін болашата мұқият бақылау қажет кейбір ықтимал қауіптерді көрсетеді. Адам өлімінің дә- лелденген себептеріне электр желілерінің инфрақұрылымымен, жел электр станцияларымен және көлік құралдарымен соқтығысу, электр тогының соғуы және қасақана ату жатады. Қасақана да, байқаусызда да улану өте ықтимал, кем дегенде анда-санда, бірақ әлі мұқият зерттелмеген.
Біздің нәтижелеріміз жел энергетикасының дамуының әсері, кәдімгіүкі (Bubo bubo) немесе солтүстік қарға (Corvus corax) мен ителгі арасындағы ұя салу орындар үшін ықтимал бәсекелестік немесе сублетальды родентицидтермен уланудың құстардың денсаулығына және өлім қаупіне әсері сияқты болашақта ескеру қажет.
Ителгі (Falco cherrug). E. Шнайдердің фотосы.
Ителгі (Falco cherrug). E. Шнайдердің фотосы.