BRCC дуадақтарды сақтау желісін кеңейтуде – Түркістан облысының ауыл мектептеріндегі кездесулер
Қазан айының соңында қазақстандық және неміс орнитологтары Түркістан облысы Бәйдібек ауданының мектеп оқушыларымен кездесулер өткізді. Кеңестөбе және Бірлік ауылдарындағы 5-9-сыныптарда оқитын 170-ке жуық оқушы осы өңірдегі көршісі – дуадақтың (Otis tarda) тіршілігімен танысты.
Самка дрофы на юге Казахстана © Нукусбеков М. (BRCC)
Қазақстанда бұл құс Түркістан облысының оңтүстік аймақтарын таңдаған. Бұл жерден дуадақ Өзбекстан аумағына еш кедергісіз ұшады. Сарапшылардың пікірінше, жалпы алғанда Орталық Азияда бұл құс түрінің қалған басы 1000-нан аз.
Байдибекский район Туркестанской области © Ш. Михель (NABU)
Дуадақ негізінен Қазақстанның оңтүстігінде таралғанымен, кездесудегі жас қатысушылардың бірен-сараны ғана оны өз көздерімен көргендерін атап өтті. Оны жабайы табиғатта бақылау тәжірибесінің жоқтығына қарамастан, мектеп оқушыларының қызығушылығы өте зор болды. Олар бұл дуадақтың жектен несімен ерекшеленетінін, оның қандай ұя салатынын және жұмыртқалары қандай екенін, қыста қайда ұшатынын және оның аман қалуына қалай көмектесе алатындарын білгілері келді. Осы сұрақтардың барлығына біздің дуадақты сақтаушылар жауап берді.
Встреча хранителей дрофы с учениками школы п. Кенестобе © Кырыкбай Б. (BRCC)
Биоалуантүрлілікті зерттеу және сақтау орталығының (BRCC) дуадақты сақтаушысы Малик Нукусбеков мектеп оқушыларына дуадақтың Қазақстанда өзін қалай сезінетінін айтып берді. Жас тыңдармандар оның біздің елде тіршілік етуіне қауіп төндіретін негізгі қауіп - жұмыртқа мен балапандарды ауыл шаруашылығы техникалары мен бос жүрген иттердің жоюы, браконьерлік және электр беру желілерімен соқтығысуы екенін білді.
Малик Нукусбеков (BRCC) и Штефан Михель (NABU) отвечают на вопросы школьников в п. Кенестобе © Кырыкбай Б. (BRCC)
Германияның табиғатты қорғау одағының (NABU) ғылыми-техникалық жоба басшысы Штефан Михель дуадақтарды сақтаудағы Германияның тәжірибесі туралы айтып берді.
1995 жылы, аң аулауға тыйым салынғанына қарамастан, ГФР-де осы түрдің тек 56 басы қалған. Дуадақтарды осындай ауыр жағдайға жеткізген негізгі себептер:
- химиялық заттарды қолдану арқылы қарқынды егіншілік;
- ауылшаруашылық жұмыстары кезінде ұя салу орындарының бұзылуы;
- жыртқыштардың олардың жұмыртқалары мен балапандарын жоюы;
- әуе электр желілерінің (ӘЖ) соқтығысу.
Тогда Германия активно взялась за восстановление своей популяции дрофы. Среди принятых мер Германия дуадақ популяциясын қалпына келтіруге белсенді кірісті. Қабылданған ең маңызды төрт шара::
- дуадақтардың мекендеу ету аймақтарында ауылшаруашылық тәжірибелерін икемдеу;
- ауыл шаруашылығы жұмыстарын жүргізу кезінде табылған ұяларды құтқару;
- жыртқыштардан қорғау үшін ұя салатын жерлерді қоршау;
- ӘЖ соқтығысудан болатын қаза болу қаупін азайту.
Дрофа в Германии © FV Großtrappenschutz e.V
Мұның бәрі популяцияның қалпына келуіне әкелді: 2021 жылы оның саны 347 бас құсты құрады. Мұнда олар дуадақтың жағдайын жіті бақылауды жалғастыруда. Мысалы, 2023 жылы тағы да аздап азайып, 307 бас құс болғаны белгілі.
Нурлан Онгарбаев, BRCC атқарушы директоры:
Біз мектеп оқушыларына олардың өлкесінің табиғаты қаншалықты бай екенін айттық. Ауылдан бес шақырым жерге барсаң жеткілікті – мұнда қарақұс, дуадақ, қара дегелек сияқты әлемде сирек кездесетін құстар ұшып жүр... Әлемнің түкпір- түкпірінен ғалымдар осында осы құстарды жабайы табиғатта зерттеу үшін осында келуді армандайды.
Бұл біздің жас тыңдармандарымыздың көңілінен шықты, көздері жанды. Біз үшін бұл – болашақ ұрпақ түгелдей экономист болмай, олардың арасында табиғатты қорғау ісін жалғастырушылар да болса деген үміт. Келесі жолы біз ең белсенді және қызығушылық танытқан балалар үшін далада қалай жұмыс істейтінімізді көрсету үшін бір күндік экспедиция ұйымдастыруға тырысамыз.
Нурлан Онгарбаев (BRCC) показывает школьникам Кенестобе оборудование, которое орнитологи используют в полевых экспедициях © Кырыкбай Б. (BRCC)
Ағымдағы жылдың соңына дейін дуадақты сақтаушылар Малик Нукусбеков пен Бакытжан Кырыкбай Бәйдібек ауданындағы тағы бір мектепке баруды жоспарлап отыр. Келесі көктемде, құстар қыстаудан оралған кезде, BRCC қызметкерлері бұл аймаққа тағы да барып, жас қорғаушыларға бұл түрді жабайы табиғатта қалай бақылап, зерттеу керектігін көрсетеді. Оған дейін оқушылар өздерінің қауырсынды көршілері туралы көбірек білетін болады - жергілікті мұғалімдер BRCC дайындаған ақпараттық материалдарды пайдалана отырып, ашық сабақтар өткізеді.
Малик Нукусбеков (BRCC) демонстрирует календарь, который мы распространяем в районах обитания дрофы © Михель Ш. (NABU)
«Өзбекстандағы және Қазақстандағы дуадақтарды трансшекаралық сақтау» жобасының мақсаттарының бірі болып, оның көбеюіне жағдай жасау үшін сақтаушылардың желісін кеңейту болып табылады. BRCC сонымен қатар осы міндеттің бір бөлігі ретінде жергілікті аңшылық қауымдастықтармен бірге қызметтеседі. Бұл жоба Германияның табиғатты қорғау және биоалуантүрлілік одағының (NABU) қолдауымен Өзбекстанның құстарды қорғау Қоғамымен серіктестікте BRCC жүзеге асырылуда. Жоба туралы толығырақ >>>