"Палеарктика қырандары: зерттеу және қорғау" III Халықаралық ғылыми-практикалық конференциясы
ҚАУЫРСЫНДЫ ЖЫРТҚЫШТАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ҚОРҒАУ. АРНАЙЫ ШЫҒАРЫЛЫМ 2. АННОТАЦИЯЛАР
ВЕНГРИЯДА 1980 ЖЫЛДАН 2022 ЖЫЛҒА ДЕЙІН ИТЕЛГІНІҢ МӘРТЕБЕСІ
Багюра Дж., Шитта Т., Харашти Л. (MME BirdLife Венгрия, Будапешт, Венгрия)
Проммер М. (Флорида университеті, АҚШ)
Хорватх М. (MME BirdLife Венгрия, Будапешт, Венгрия)
Контакт:
Янош Багюра bagyura.janos@mme.hu
Тамаш Шитта tamas.szitta@gmail.com
Ласло Харашти haraszthyl@gmail.com
Матьяш Проммер mprommer@gmail.com
Мартон Хорват horvath.marton@mme.hu
Ұсынылатын дәйексөз: Багюра Я., Шитта Т., Харашти Л., Проммер М., Хорват М. Венгрияда 1980 жылдан 2022 жылға дейін ителгінің мәртебесі. – Пернатые хищники и их охрана. 2023. S2: 447–449. DOI: 10.19074/1814-8654-2023-2-447-449 URL: http://rrrcn.ru/ru/archives/35216
1980 жылға дейінгі Венгриядағы ителгінің (Falco cherrug) жағдайы туралы деректер шектеулі. Қолда бар дереккөздерге сәйкес, түр тұрақты түрде мекендеу ортасының бірнеше түрлерінде ұя салған, бірақ XIX ғасырдың аяғы мен XX ғасырдың басында оның саны айтарлықтай азайып, XX ғасыр бойы азаюды жалғастырды, ал екінші дүниежүзілік соғыстан кейін оның саны 50 жұптан аз мөлшерге дейін кеміп кеткен. Популяцияның азаюының негізгі себептері ЖКА және аңшылардың жыртқыш құстарды жаппай қудалауы (улау және ату) болды. 1970 жылдарға қарай Венгрияда бұл түр жойылу алдында тұрды. Ителгінің Венгриялық популяциясы соңғы төрт онжылдыта MME/BirdLife Венгрия және Венгрия ұлттық парктер дирекциясының рейнджер қызметі тарапынан мұқият қадағаланып, қорғалады. Ителгіні қорғаудың ұлттық бағдарламасы аясында бірқатар маңызды іс-шаралар жүргізілді: барлық ықтимал ұя салатын жерлер зерттелді, ұяларды қорғау ұйымдастырылды, ағаштар мен жоғары вольтты электр беру бағаналарына жасанды ұялар орнатылды, қауіпті орташа вольтты тіректер құстар үшін қауіпсіз құрылымдармен қайта құрылды, ал еуропа саршұнағы (Spermophilus citellus) бұрынғы мекендеу орындарына қоныстандырылды. Сонымен қатар, сақиналау, GPS қадағалау және ауланғандарды талдау сияқты зерттеу жұмыстары да жүргізілді. Қорғау бағ- дарламасына WWF (1986–1990), Еуропалық Одақтың LIFE Nature бағдарламасы (2016–2018) және Венгрия үкіметі айтарлықтай қолдау көрсетті. Әртүрлі және кең ауқымды күштердің арқасында ителгі популяциясы 1980 жылдан 2010 жылға дейін баяу, бірақ үздіксіз өсе бастады, популяцияның орташа өсу қарқыны жылына шамамен 11% құрады. Белгілі ұя салатын жұптардың саны 8 жұптан (1980) 172 жұпқа (2010) дейін өсті. Кейіннен популяция 2011 және 2022 жылдар аралығындағы ауытқуларды көрсетіп, бірақ азды-көпті тұрақты болып қалды (143–185 жұп диапазонында). Ителгінің Венгриялық популяциясы ұя салатын 180–200 жұпты құрайды. 2022 жылы ұя салатын 175 жұп табылып, 152 көбею сәтті әрекетінен 444 балапан ұшып шықты. 2023 жылы Еуропалық Одақ қаржыландыратын жаңа «LIFE SakerRoads» жобасы басталды, ол соңғы онжылдықта олардың саны айтарлықтай азайған Солтүстік Венгрия жазығында осы түрдің популяциясын арттыруға бағытталған.
ЭБЖ тірегіндегі жасанды ұяда ителгінің (Falco cherrug) балапандары. Milvus Group фотосы.
Ителгі. E. Шнайдердің фотосы.
Ителгі. A. Ковачтің фотосы.