"Палеарктика қырандары: зерттеу және қорғау" III Халықаралық ғылыми-практикалық конференциясы
ҚАУЫРСЫНДЫ ЖЫРТҚЫШТАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ҚОРҒАУ. АРНАЙЫ ШЫҒАРЫЛЫМ 2. АННОТАЦИЯЛАР
ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫНЫҢ ОҢТҮСТІГІНДЕГІ ДАЛА ҚЫРАНДАРЫНА АРНАЛҒАН ҰЯЛАУ ПЛАТФОРМАЛАРЫН ПАЙДАЛАНУ ТӘЖІРИБЕСІ, ҚАЗАҚСТАН
Тимошенко А.Ю., Путилин А.В., Салемгареев Р.Р., Тимошенко Г.Ю., Батырханулы К. (Қазақстан биоәртүрлілікті сақтау қауымдастығы, Астана, Қазақстан Республикасы)
Контакт:
Алексей Тимошенко alexey_timoshenko@acbk.kz
Александр Путилин aleksandr.putilin@acbk.kz
Радик Салемгареев rad_1984@mail.ru
Георгий Тимошенко zhora.timoshenko88@gmail.com
Канат Батырханулы bat_kana@mail.ru
Ұсынылатын дәйексөз: Тимошенко А.Ю., Путилин А.В., Салемгареев Р.Р., Тимошенко Г.Ю., Батырханулы К. Қостанай облысының оңтүстігінде дала бүркіті үшін ұя салу платформаларын пайдалану тәжірибесі, Қазақстан. – Пернатые хищники и их охрана. 2023. Спецвып. 2. С. 266–268. DOI: 10.19074/1814-8654-2023-2-266-268 URL: http://rrrcn.ru/ru/archives/35061
Қазіргі уақытта Қазақстанда дала қырандарының (Aquila nipalensis) ұя салатын популяциясы санының азаюы жалғасуда; Қостанай облысының оңтүстігі де шет қалмайды. Қысқартудың себептері әртүрлі, абиотикалық және биотикалық, олардың ішінде: жердегі жыртқыштардың ұяларын бұзу (көбінесе дала қырандарының ұялары жерде орналасады); дала өрттері үлкен қауіп төндіреді, құтқармайды, керісінше жағдайды нашарлатады кейбір ұялар ағаштар мен бұталарда орналасқан; ұяларды үй жануарларының қиратуы; фермерлердің фермалар салуға жаңа аумақтарды игеруі және т.б., нәтижесінде қырандар ұя салуға жарамды учаскелерден кетуге мәжбүр; Электр Желілерінің тіректерінде электр тогының соғуы, өйткені қырандар ұя салу үшін траверстерді пайдаланады.
Әлемде жыртқыш құстарды тартуға ұя салатын платформалар сияқты жасанды құрылымдарды орнату әдісі кеңінен қолданылады. 2021 жылдың жазында «Қазақстанда дала қырандарын сақтау» жобасын іске асыру барысында «Ұшу жолдарының чемпиондары» халықаралық науқаны шеңберінде, Қостанай облысының оңтүстігіндегі «Сага» және «Алтыбай» аңшылық шаруашылықтарының аумағында (қазақстандық биоәртүрлілікті сақтау қауымдастығы, АСБК басқарады) дала қыранына қолайлы биотоптарда 35 платформа орнатылды. Құрылым толығымен металдан жасалған және қимасы 100×100 мм және биіктігі 3 м болатын тірек болып табылады, мұнда 1 м жерге көміліп, 1×1 м өлшемдері бар «себет» орнатылады; сонымен қатар, белсенді ұяны бейнелеуге арналған бұталар мен ағаштардың әртүрлі бұтақтары ұяға салынып, бекітіледі. Мұндай модель жердегі жыртқыштардан, ең бастысы дала өрттерінен қорғалған. 2022 ұя салу кезеңінде қырандар үш платформаны, 2023 жылы екеу, атап өтсек бір ұяны қыран жұбы екі маусымды да пайдаланды. 2021 жылы эксперимент ретімен платформалардың біріне тілеміштің ескі ұясы (Buteo rufinus) көшірілді және оны ағымдағы 2023 жылы қырандар басып алды. 2022 жылы үш жұптың бірі ұясын салып бітіріп,белгісіз себептермен оны тастап кетті, қалған екеуінде екі жұмыртқаның салуы байқалды, кейінірек мамықжеғіштер байқалды, бірақ ұшып кету кезінде бір балапан қалды. 2023 жылы екі платформада екі жұ- мыртқаны салу құрады, бірақ кейінірек сәйкесінше екі және бір балапан байқалды, ұядан бірдей уақытта кетті. Ұя салатын платформалар сонымен қатар бірқатар құстар үшін "отырғызулар" орны ретінде қызмет етеді, ал оларды дала қырандары игергеннен кейін үнді торғайлары (Passer indicus) колонияларын орналастырады; мұндай колонияның мөлшері 13–16 ұяға жетеді. Бір қызығы, кейде бос емес ұя салатын платформадан бос емес табиғи ұяға дейінгі қашытық 2 км-ден аз, бұл биотехникалық жұмыстың бұл түріне қажеттілік бар екенін көрсетеді.
Дала қыранының (Aquila nipalensis) балапаны жасанды ұя басатын алаңқайдағы ұясында. А. Тимошенконың фотосы.
Дала қыраны үшін бетон тірекке жасанды ұя салатын алаңқай. А. Тимошенконың фотосы.
Дала қыранының (Aquila nipalensis) балапаны жасанды ұя басатын алаңқайдағы ұясында. А. Тимошенконың фотосы.