"Палеарктика қырандары: зерттеу және қорғау" III Халықаралық ғылыми-практикалық конференциясы

ДАУР ДАЛАСЫНДА (РЕСЕЙ, ҚЫТАЙ) ҰЯ САЛАТЫН ДАЛА ҚЫРАНЫН ҚАШЫҚТАН БАҚЫЛАУ МӘЛІМЕТТЕРІ: КӨШІ-ҚОНЫ, ҚЫСТАУЫ

Зайцев И.С. («Даурский» мемлекеттік табиғи биосфералық қорығы, Н. Цасучей, Ресей)
Горошко О.А. («Даурский» мемлекеттік табиғи биосфералық қорығы Н. Цасучей, Ресей; РҒА СБ Табиғи ресурстар, экология және криология институты, Чита, Ресей)
Хуашань Д., Сонгтао Л. («Хулун көлі» ұлттық табиғи биосфералық қорығы, Хайлар, Қытай)

---

Контакт:
Иван Зайцев zaitsev-student@mail.ru
Олег Горошко oleggoroshko@mail.ru
Доу Хуашань douhuashan@163.com
Лю Сонтао 398861907@qq.com
Ұсынылатын дәйексөз: Зайцев И.С., Горошко О.А., Хуашань Д., Сонтао Л. Даур даласында (Ресей, Қытай) ұя салатын дала қыранын қашықтан бақылау мәліметтері: көші-қоны, қыстауы. – Пернатые хищники и их охрана. 2023. Спецвып. 2. С. 242–246. DOI: 10.19074/1814-8654-2023-2-242-246 URL: http://rrrcn.ru/ru/archives/35047

---

Трансшекаралық Даур даласының Забайкалье өлкесінің оңтүстік-ығысындағы Ресей бөлігіндегі ұяларында он жас дала қыраны (Aquila nipalensis) GPS/GSM трекерлерімен белгіленді: 2019 жылы 4 құс, 2020 жылы 6 құс. Сонымен қатар, 2022 жылы тамыз айында бір бас жергілікті жас қыран (№ 079 таратқыш) оңалту орталығынан (Хайлар қ., Ішкі Моңғолия, Қытай) шығарылды, ол 2023 жылы Даур даласының Қытай бөлігіндегі Хайлар өзеніне сәтті оралып, онда таратқыш 21.05.2023 ж. жұмысын тоқтатты. Ресейде белгіленген төрт құс алғашқы күзгі көші-қонды сәтті аяқтап, олардың сигналы қыстау орындарында тоқтады (№ 103, 106, 135, 152). Қалған таратқыштар бірінші күзгі көші-қонның әртүрлі кезеңдерінде жұмысын тоқтатты: екеуі Тибет үстіртінің солтүстік-шығыс шетінде, біреуі Лесово үстіртінде, біреуі Циньлин жотасында, біреуі Тайханьшань жотасынан шығысқа қарай 130 км жерде, біреуі Тайханьшань жотасының солтүстік шетінде. Сигнал беруді тоқтату себептері: Қытайда, Үндістанда, Непалда, Мьянмадағы ауылшаруашылық алқаптарында 4 құс болжам бойынша пестицидтермен улану салдарынан; 2 құс белгісіз себептермен қаза болды; 5 таратқыш істен шыққан. Әдеби мәліметтерге сүйенсек, Үндістан мен Непалдағы қыстауларда дала қырандарының жаппай қырылуының басқа себептері де белгілі: ауру өлген малды жегеннен кейін диклофенакпен улану, электр желілеріндегі ток соғу. Біз аңдыған қырандар орталық қоқыс үйінділері мен электр желілеріне қонбаған. Орталық қоқыс үйінділерден шалғайда жатқан жекелеген сиыр өлекселерін қырандардың жемтік ретінде қоректенгенін жоққа шығармаймыз.

Бір-бірінен 1400 км қашықтықта орналасқан екі қыстау орны бар: Непал және Үндістанның іргелес аймақтары (№ 103, 135, 152) және орталық Мьянма (№ 106, 079). Көші-қон дәлізінің негізгі бөлігі олар үшін бірдей. Дәліз шығысқа қарай қисайып кетеді, мүмкін, қырандар кең, тегіс Моңғол даласы арқыла тікелей қоныс аударудан аулақ болғандықтан, ұшуды қамтамасыз ету үшін күшті жылу ағындары бар тау жоталарымен ұшуды қалайды. Күзде қырандар Дауриядан оңтүстікке Ұлы Хинган таулары бойымен ұшады (кейбіреуі оны кесіп өтеді), содан кейін Тибет үстіртінің солтүстік-шығысына оңтүстік-батысқа қарай ұшады. Содан кейін №135 Тибет үстіртін оңтүстік-шығыс бағытта тікелей Непалға кесіп өтті, ал қалған қырандар Мьянмамен шекарада оңтүстікке таулы аймақтардың шығыс шетінен оңтүстікке қарай ұшып кетті, мұнда көші-қон жолдары екіге бөлінді: № 079 және № 106 көші-қонын жалғастырып, сол бағытта Мьянмадағы қыстауларға, ал №103 және №152 батысқа бұрылып, Гималай тауларының бойымен Непалдағы қыстауларға көшті.

Күзгі көші-қон орта есеппен 03.10 (15.09–15.10) басталып, 26.11 (11.11–17.12) күндерінде аяқталды. НепалҮндістан ұшып өту бағытындағы күзгі көші-қонның ұзақтығы 49 және 74 күнді (№ 152, 103) құрады, № 152 52 аялдама жасап, ол көші-қон уақытының 84% алды (басқа таратқыштар туралы трекерлердің нашар жұмысына байланысты жеткілікті егжей-тегжейлі деректер жоқ); Мьянма ұшып өту бағыты бойынша (№106, 079) 42 және 52 күн, 31 және 34 аялдамалар; тиісінше 83% және 80%. Непал-Үндістан ұшып өту жолының жалпы ұзындығы (№ 103, 135, 152), аялдамалардағы жергілікті ұшуларды есептемегенде, орташа 5323 км (4980–5618), орташа жылдамдығы тәулігіне 103,94 км (75,9–134,2) құрады. Мьянма ұшып өту жолының ұзындығы (№106, 079) 4300 және 5609 км, жылдамдығы тәулігіне 82,6 және 133,5 км болды. Көктемгі көші-қоннан бір ғана трек (№ 079) алынды: басталуы 27.03, аяқталуы 18.05 (Хайлар қ. солтүстікке қарай 85 км), қоныс аударудың жалпы ұзақтығы 52 күн, ұзындығы 4604 км, жылдамдығы тәулігіне 88,5 км, құс 21 аялдама жасап, ол көші-қон уақытының 88% алды.

№135 қыран Солтүстік Үндістанда, Непалмен шекарадан 40 км қашықтықта қыстай бастады (E 79,76; N 28,87), бірақ көп қаза тапты. Екі қыран Непалда бір-бірінен шамамен 60 км қашытықта қыстады: № 152 . Руди өзені бассейніндегі төбелердің беткейлерінде тіршілік етті (E 83.31; N 27.87), оның негізгі мекендеу аумағы (құс жалпы қыстайтын уақыттың шамамен 80% құрады) 168,3 км²болса; № 103 Покхара алқабындағы (Е 83,87; N 28,24) өзендерде және тау беткейлерінде тіршілік етіп, оның негізгі мекендейтін аумағы 210,8 км²құрады. Бұл өңірдегі екі құс та негізінен тө- белер мен террассалы фермаларда болды. Мьянмадағы екі қыстау орны шамамен 340 км қашықтықта орналасқан. Екеуі де Ирравади өзенінің бассейнінде, негізінен ауыл шаруашылығы алқаптарында орналасқан, мұнда құстар күндізгі уақытта аңшылықпен айналысып, орман белдеуінде, кейде жақын маңдағы ормандарда түнеді. №106 негізгі пайдаланылған мекендеу орындары (Е 95,88; N 23,82) ауданы 448,74 км², № 079 (E 94.86; N 20.94) – 1106,1 км².

---