Қазақстанның Қызыл кітабына ақбас құмай тазқара мен тазқара !

Бүгін, 2 қыркүйекте Халықаралық қоқыс құстары туралы Білім күнінде біз Қазақстанда тұратын қоқыс жинаушылардың бірнеше түрін қарастырамыз. Оларға қандай қауіптер әсер ететіні және оларды сақтау үшін ең алдымен не істеу керектігі туралы сөйлесейік.

Ақбас құмай тазқара тұқымдасына жататындардың ең ірі түрлерінің бірі. Дүние жүзіндегі популяциясының жетілген саны 80 000-900 000 бас (2022, Vulture Conservation Foundation).

Бұл құстың Еуропа мен Таяу Шығыста кең таралу аймағы бар. Үндістаннан батыста Португалия мен Испанияға дейін, соның ішінде Жерорта теңізіндегі кейбір аралдық колонияларда (Сардиния, Крит, Кипр және жақында Майоркаға қоныстанған), сондай-ақ Хорватиядағы Кварнер архипелагында кездеседі. Арал Түркияны, Қырым түбегін және Кавказды (Katzner et al., 2004), сондай-ақ Орталық Азияны қамтиды. (Katzner et al., 2004) және Орталық Азия.

Ақбас құмай © Карякин И. В.

Ұзақ уақыт бойы ССП Қазақстанда қарапайым түрі болып саналды. Ғалымдардың есептеулері бойынша 2012 жылы ССП Саны Қазақстан үшін 80-100, ең көбі 150 жұп (Скляренко, Катцнер, 2012)деп бағаланды. Соңғы бірнеше онжылдықта біздің елде бұл түрдің саны күрт азайды. Оқиғалардың ұқсас нәтижесіне бірнеше себептер әсер етуі мүмкін:

• улы жеммен байқаусызда улану;
• ветеринариялық препараттармен — стероидты емес қабынуға қарсы препараттармен (диклофенак, кетопрофен) байқаусызда улану;
• үй жануарлары санының азаюы және олардың жоғалуына иелерінің бақылауды күшейтуі.

Тазқара (Aegypius monachus) — қанаттарының ұзындығы 2,5-3 м болатын үлкен қоқыс жинаушы, бұл құстардың салмағы 7 — ден 12 килограмға дейін. Құстардың әлемдік популяциясы 16 800-22 800 жыныстық жетілген адамды құрайды (2022, Vulture Conservation Foundation). Қазақстанда оның тұрақты ұя салатын аумағы төмен жоталармен және Тянь-Шаньның негізгі жоталарымен шектеледі.

Тазқара . Сурет: И. Карякин

ХХ ғасырдың басынан бері бұл түрдің азаюы байқалады. Бірақ басты мәселе, қазіргі уақытта Қазақстандағы тазқаралардың нақты саны белгісіз. Оған себеп – елімізде популяцияларды мақсатты түрде зерттеудің жоқтығы.

Қазақстанда құстарды қорғаудың басты проблемасы-құстардың биологиясын, экологиясын және көші-қонын, сондай-ақ құстардың өмірінің барлық кезеңдерінде оларға әсер ететін қауіптерді жеткіліксіз зерделеу. Лашындарды зерттеу бойынша мақсатты зерттеулер жүргізу маңызды, бірақ ең алдымен түрдің мемлекеттік қорғауда болуы қажет.

Айта кету керек, тазқара Халықаралық табиғатты қорғау одағының (IUCN) - осал жағдайға жақын (Near Threatened, NT) қорғалатын мәртебесіне ие, ал біздің елде ол тіпті Қызыл кітапқа енбеген.

Қазір, ақбас құмай (Gyps fulvus) мен тазқараны (Aegypius monachus) в Красную книгу Республики Казахстан.